Ponad granicami - wystawa poplenerowa

KREATYWNOŚĆ w sztuce jest złożonym amalgamatem talentu, intelektu i percepcji emocjonalnej, który generuje pomysły. Z jego pomocą ustanawiane są ważne wzajemne relacje między obiektami, zjawiskami i procesami w celu rozwiązania problemu lub stworzenia unikalnego dzieła o wartości estetycznej. Kreatywność jest procesem artystycznym, który wprowadza nową jakość w dotychczas stosowanym podejściu, poprzez wdrożenie lepszej i bardziej efektywnej techniki, modelu lub sposobu myślenia. Wiąże się z podejmowaniem dużego ryzyka i sytuacjami niepewności na ścieżce tworzenia. Wymagania czasami wydają się zbyt duże, temat zbyt złożony, a oczekiwania zbyt wysokie. Wszystkie te aspekty mogą blokować kreatywne myślenie. Kreatywność może być również zakłócana przez stres związany z nieznanym, negatywne środowisko pracy i szereg czynników rozpraszających. W tych trudnych chwilach kryzysu twórczego, stworzenie niezbędnego komfortu w miejscu pracy ma ogromne znaczenie dla zapewnienia i ukierunkowania przepływu kreatywności.

PROCES TWÓRCZY
Jedną z nieodłącznych cech kreatywności jest wolność. Kiedy istnieją ustalone granice, wymagania i zalecenia, automatyczną reakcją na nie jest całkowite zablokowanie. Pomimo wysiłków włożonych w stworzenie otwartego i komfortowego środowiska pracy, może to nie wystarczyć do odblokowania procesu generowania pomysłów. Nawet najbardziej ekscytujące bodźce otaczające artystę przestaną działać, gdy staną się codzienną rutyną. W rezultacie mózg popada w stan monotonii, a monotonia prowadzi do nudy. Myśli tracą ostrość, koncentracja jest trudna do osiągnięcia, świadomość zasypia, a nawet się wyłącza. W takich momentach, aby wyzwolić przypływ kreatywności, zaleca się zmianę środowiska pracy. Na przykład, gdy artysta podróżuje i przebywa w nietypowym otoczeniu, jego zdolność do produktywnego myślenia wzrasta. Zmiana otoczenia i kontakt z nowymi ideami, takimi jak tradycje, kultura, język itp. sprawiają, że artysta wchodzi w interakcje w nieprzewidzianych i nieoczekiwanych sytuacjach. Dzięki temu artysta jest przytłoczony natychmiastową inspiracją twórczą, jako naturalną reakcją na chęć wyrażenia podniecenia i emocji wzbudzonych przez okoliczności. Taka reakcja artysty charakteryzuje się „uwolnieniem się od odpowiedzialności za kontrolowanie procesu poprzez zastosowanie wiedzy, umiejętności, oczekiwań do wyniku”, a to „zapewnia ekscytującą okazję do czerpania radości z twórczej aktywności i wyrażania nieświadomych, tłumionych emocji”¹.

PODRÓŻ
Na świecie istnieje ponad 200 krajów, z których każdy ma inną kulturę, psychologię i tradycje. Podróżowanie poza ojczyzną często stymuluje otwarte myślenie i prowokuje do refleksji nad lepszymi rozwiązaniami również w domu. Objawieniu towarzyszą nowe perspektywy i punkty widzenia, które można zwizualizować. Wszystko jest świeże i ekscytujące dla obcokrajowca w nowym środowisku. Ktoś taki widzi rzeczy wyraźniej i intensywniej, ponieważ w domu rzadziej odczuwają inspirację. Odkrywanie nowych kultur i miejsc pomaga generować i gromadzić tak zwaną „aktywną wiedzę” – wiedzę, którą umysł zachowuje, dopóki nie zostanie sprowokowany do „jej przebudzenia”². Aktywuje to artystyczną myśl i wyobraźnię do tworzenia nowych, niekonwencjonalnych i imponujących dzieł sztuki. Im większy, bogatszy i bardziej zróżnicowany zakres nagromadzonych wrażeń, tym liczniejsze są powiązania asocjacyjne w poszukiwaniu niestandardowych i innowacyjnych rozwiązań³.

PLENER ARTYSTYCZNY
Kształcenie studentów sztuki jest związane ze wspieraniem i ukierunkowywaniem działań artystycznych w stronę twórczości. Na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Wielkim Tyrnowie stosuje się wiele podejść w tym zakresie, m.in. organizując kreatywne warsztaty plenerowe poza uniwersytetem. Celem jest, aby studenci podróżowali i oderwali się od zwykłego środowiska pracy, zanurzyli się w nowych sytuacjach i doświadczeniach, nawiązali nowe kontakty i współpracę. Przydzielane jest zadanie, które wymaga interdyscyplinarnego myślenia, obserwacji, badań, eksperymentów i dyskusji. Wspiera to konstruktywną rywalizację, która rozpala wyobraźnię i staje się generatorem nowych pomysłów. Ten rodzaj interakcji i jej wynik wspierają proces wpływania, wzbogacania lub zmiany początkowej opinii i stanowiska w sprawie danego kreatywnego pomysłu⁴. 
Taki plener odbył się w ramach partnerskiego intensywnego programu Erasmus (BIP) dla studentów „Wielkie Tyrnowo – historyczna i duchowa stolica Bułgarii” w okresie od 13.05.2024 do 17.05.2024 w mieście Wielkie Tyrnowo. Uczestnikami byli studenci i wykładowcy z Akademii WIT, Polska, Art and Design University w Cluj-Napoca, Rumunia, Liepaja University, Łotwa oraz Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu „Świętego Cyryla i Metodego” w Wielkim Tyrnowie. Koordynatorem akademickim była prof. dr Krasimira Borisova Drumeva. Wiodącymi wykładowcami byli: prof. dr Anastasia Tonkova, prof. dr Marineta Mlyachkova, dr Stoyan Ilev oraz profesor honorowy dr Veselin Simeonov.

LOKALIZACJA
Architektoniczny splendor Wielkiego Tyrnowa, z jego starożytnymi budynkami i zabytkami, jest atrakcyjnym i stymulującym wizualnie środowiskiem dla artystów. Jest to również główny powód, dla którego plener koncentrował się na dziedzictwie kulturowym. Działania obejmowały odkrywanie przeszłości miasta, tworzenie dzieł sztuki, prezentację wystawy zbiorowej i promowanie wartości w sztuce. Wygłoszono wykłady na temat „Dziedzictwa kulturowego i historycznego Wielkiego Tyrnowa”, „Malarstwa plenerowego jako praktyki artystycznej”, „Mieszanych technik kolażu”, „Niekonwencjonalnych materiałów malarskich” oraz „Dostosowania klasycznych technik do potrzeb sztuki współczesnej”. Zadania twórcze połączyły wszystkich uczestników wokół jednego tematu w celu nabycia umiejętności tworzenia produktu artystycznego, który jest interesujący i rozpoznawalny w branży kulturalnej. Zaprezentowane praktyki wzbogaciły umiejętności artystyczne studentów i sprowokowały szeroki dyskurs na temat wartości kulturowych. Współpraca między studentami i nauczycielami różnych narodowości stała się katalizatorem samopoznania, poszerzenia horyzontów i sprowokowania krytycznych refleksji na temat roli sztuki w zachowaniu pamięci kulturowej.
Studenci mieli okazję malować w plenerze wśród unikalnej architektury renesansowej Starego Miasta. Malarstwo plenerowe zapewniło im szeroką i subiektywną perspektywę badań wizualnych, takich jak ekspresyjne traktowanie formy i kolorów, odtwarzanie chwilowego wrażenia otaczającego środowiska i umiejętność odtwarzania różnorodności odbić światła.
Malarstwo plenerowe jest jednym z ulubionych formatów inspiracji artystów. Zostało ustanowione jako praktyka twórcza przez impresjonistów z XIX wieku. Wielu artystów, takich jak Claude Monet, Camille Pissarro i Pierre-Auguste Renoir, wolało malować w plenerze. Od czasów renesansu, Domenico Veneziano, Piero della Francesca, Paolo Veronese wybierali pracę poza swoim atelier, na łonie natury, obserwując odcienie i przejścia światła.
Malowanie w plenerze na krętych uliczkach Wielkiego Tyrnowa to wizualne wyzwanie dla zmysłów. Dźwięki, zapachy, szeroka paleta harmonii kolorów ujawniają prawdziwe piękno Starego Miasta. Jedna z najkrótszych uliczek – Prolet – ma około 15 metrów długości i jest tak wąska, że dwie osoby ledwo mogą się w niej minąć. Tutaj można znaleźć więcej krótkich brukowanych uliczek, których długość waha się od 20 do 60 metrów. Są one w większości przeznaczone dla pieszych i mają wiele schodów. Typowe dla miejscowej infrastruktury jest to, że domy często mają wyjścia na dwie różne ulice. Wynika to ze specyficznego ukształtowania terenu i tradycji budowlanej z przeszłości. Mieszkańcy Wielkiego Tyrnowa zachowują wspomnienia i tradycje architektury Renesansu. Specyficzna lokalizacja domów prowadzi do ciekawych sytuacji. Oprócz czterech głównych kierunków świata – północy, południa, wschodu i zachodu, istnieje również „piąty kierunek” – wzdłuż schodów. Dodaje to kolejny unikalny aspekt do środowiska miejskiego, który sprawia, że miasto jest jeszcze bardziej imponujące i wyjątkowe.
Kiedy uczniowie znaleźli się w tym inspirującym środowisku, podświadomie poczuli potrzebę eksperymentowania z nowymi technikami malarskimi i wątkami. Powstałe prace wyraźnie odzwierciedlają indywidualną perspektywę każdego z uczniów, prezentując odmienne spojrzenie na to samo środowisko. Plener jest rodzajem eksperymentu ze zdolnością artysty do ekscytowania się rzeczami innymi niż te, które inni uważają za ekscytujące.

KOMUNIKACJA
Zebrani, aby tworzyć sztukę, młodzi przedstawiciele czterech narodowości wymieniali się pomysłami, doświadczeniami, jednocześnie poszerzając swój potencjał. Zjednoczeni twórczym fermentem i entuzjazmem, wzajemnie się inspirowali i stymulowali do poszukiwania nowych dróg rozwoju i odkrywania na nowo znanych elementów. Powstało poczucie współpracy i pracy zespołowej. Komunikacja międzykulturowa jest okazją do zwiększenia otwartości na generowanie nowych pomysłów. Niezwykle ważne jest, aby edukacja artystyczna pielęgnowała wrażliwość w podejściu do cech różnych kultur, które dają ogromne możliwości twórczych praktyk, odtwarzania unikalnej estetyki i kształtowania wartości demokratycznych. Warsztaty na świeżym powietrzu zostały zorganizowane w ramach programu Erasmus+ i nieuchronnie podążały za określonymi w nim priorytetami, takimi jak integracja, różnorodność w różnicach i pozytywne nastawienie w komunikacji. Aby osiągnąć te wyniki, konieczne jest stosowanie technik opanowania tak zwanych „kompetencji miękkich”, takich jak akceptowanie różnic, okazywanie empatii i tolerancji. Pod tym względem nieformalne metody uczenia się zapewniają szeroki zakres możliwości tworzenia otwartego i swobodnego środowiska komunikacji. Komunikacja w tym procesie obejmuje świadomą obecność i konstruktywną interakcję między uczestnikami. Należy również zwrócić uwagę na znaczenie naturalnej wymiany komunikatów werbalnych i niewerbalnych, doświadczeń i emocji podczas twórczych dyskusji i pracy. Interakcje te opierają się na akceptacji nieznanego, odmienności, szacunku dla opinii każdego uczestnika w akcie komunikacji. W rezultacie rozwijane są międzykulturowe kompetencje komunikacyjne, na które składają się erudycja i umiejętność komunikowania się z ludźmi z różnych kultur, okazywania tolerancji i dzielenia się wartościami. Wymaga to świadomości różnorodności określonych sposobów postrzegania, odmiennego myślenia, emocji i zachowań. Cechy te są pielęgnowane poprzez ukierunkowane praktyki edukacyjne wdrażane w programach międzynarodowych⁵.

WYNIKI
Efektem edukacyjnym pleneru malarskiego „Wielkie Tyrnowo – historyczna i duchowa stolica Bułgarii” jest stworzenie otwartego międzykulturowego środowiska artystycznego dla współpracy, kreatywności i wymiany kulturowej. Do priorytetów programu edukacyjnego należą:
– motywowanie młodych artystów do wykazywania się inicjatywą i kreatywnością, do rozwijania i pracy nad interdyscyplinarnymi projektami mającymi na celu wymianę innowacji i badań;
– tworzenie kreatywnej współpracy w celu stworzenia produktu artystycznego, który jest interesujący i rozpoznawalny w branży kulturalnej;
– tworzenie forum dyskusyjnego i rozpowszechnianie wiedzy akademickiej w dziedzinie sztuk wizualnych, w oparciu o najlepsze tradycje i aktualne trendy artystyczne w Bułgarii i na całym świecie;
– stosowanie zasad kształcenia zintegrowanego i interdyscyplinarnego oraz kształtowanie równych warunków nabywania kwalifikacji wysokiej jakości i realizacji zawodowej;
– zapewnienie szerszego dostępu do wartości artystycznych i kulturowych;
– promowanie roli sztuki współczesnej w zachowaniu pamięci kulturowej.
Dla osiągnięcia tych wyników, niezbędne jest, aby środowisko pracy wspierało kreatywny przepływ sztuki. Inspiracja może być kierowana i odkrywana w nieoczekiwanych miejscach, prowokowana przez nietypowe sytuacje i obrazy. Artysta powinien nabyć umiejętności stosowania praktyk, które pomogą dostroić zmysły, aby widzieć poza powierzchnią rzeczy.

Chcielibyśmy podziękować szanowanym koordynatorom akademickim za ich oddane wsparcie przy realizacji pleneru: dr Ioanie Anca Gabriela Bodei, prof. dr Theo Mureșan, Solvicie Spirge-Sene, Incie Klasone i Piotrowi Mląckiemu. Administracyjne i logistyczne przygotowanie programu trwało ponad rok i zostało wykonane bezbłędnie przez dr Danielę Pandulchevą i Bartłomieja Solarza-Niesłuchowskiego. Jesteśmy wdzięczni za ich wsparcie na wszystkich etapach realizacji programu Erasmus+ Blended Intensive „Wielkie Tyrnovo – historyczna i duchowa stolica Bułgarii”.

Prof. Krasimira Drumeva
Kierownik programu

1 Tonkova, Anastasiya. Artistic approaches in visual art – inspiration for art therapy and pedagogical practice. The artistic “techniques of chance”, Spring Scientific Readings, 2022, Plovdiv, Academy of Music, Dance and Visual Arts “Prof. Asen Diamandiev” – Plovdiv, 280-291.
2 Drumeva, Krasimira. Idea Lab. “Abagar” Publishing House, Veliko Tarnovo, 2018.
3 Mlyachkova, Marineta. Enrichment of a systematic approach to teaching pictorial composition in the Faculty of Fine Arts, by developing the associative-figurative thinking of the students. Pedagogical Almanac. Pedagogical magazine, XII volume. 2/2014, St. Cyril and St. Methodius University of Veliko Tarnovo, 2015, 120-130.
4 Mlyachkov, Kostadin. Modern strategies for teaching students from a specialist “Fine Arts – Drawing and Intermedia” – interactive methods and techniques. Online Journal of the Interdisciplinary Science Network – Information Society (INIS Series), 2022, Volume I, 11-22 (20).
5 Totseva, Yanka. Intercultural communication and intercultural communicative competence. Business Secretary, 2011, 3-13.