Anna Nowokuńska-Maksymiuk: Habitus

HABITUS TO ZINTERNALIZOWANE CIAŁO, INTERNALIZACJA SPOŁECZEŃSTWA, KTÓRY JEST NIEŚWIADOMYM MODELEM PERCEPCJI, MYŚLENIA I DZIAŁANIA¹. SZTUKA I LITERATURA SĄ SPOSOBEM, W JAKI LUDZIE WYTWARZAJĄ, PRZEKAZUJĄ I NEGOCJUJĄ SWOJE WIEDZĘ, WARTOŚCI I NORMY KULTUROWE².

Pierre Bourdieu

Co kształtuje sposób, w jaki postrzegamy i reagujemy na świat wokół siebie? Według Pierre'a Bourdieu jest to nasz zinternalizowany system wartości, przekonań, nawyków i preferencji, który określił pochodzącym z łaciny terminem habitus. Jest on wynikiem procesu socjalizacji, czyli uczenia się zachowań, które są typowe dla określonej grupy społecznej. Habitus jest nieświadomy, a jednocześnie wciąż wpływa na sposób, w jaki odnajdujemy się w różnych obszarach życia, jak edukacja, kultura, polityka czy praca. Wobec tak kluczowej roli otoczenia w kształtowaniu pokoleń, należy zadawać sobie pytanie: jak możemy je intencjonalnie kreować? Jak stymulować do koniecznych zmian?

Projekt artystyczny HABITUS powstał właśnie w tym kontekście. Komentuje zmiany zachodzące w naszym społeczeństwie i rolach społecznych, które pełnimy i zachęca do dalszych, śmielszych. Obserwujemy je chociażby w dynamicznych zmianach języka i powrotu feminatyw.

Portrety z cyklu HABITUS są z pozoru anonimowe. Służą za medium przekazu postaw i cech. Nie zawierają detali, takich jak rysy twarzy, a odzwierciedlają kształty postaci, dzięki którym stają się uniwersalnym wizerunkiem charakterów i ról społecznych, które odgrywają. Tytuły i cechy im przypisane podkreślają przesunięcia, jakie zachodzą w społeczeństwie w postrzeganiu cech jako typowo kobiecych lub stricte męskich. Przemodelowują stereotypy. Sylwetki kobiet mogą być określane jako "silne", podczas gdy mężczyźni są "troskliwi" lub "czuli". Portrety popychają do zastanowienia się nad kulturowymi wzorcami i normami, które wpływają na nasze postrzeganie siebie i innych. I jak postrzegać je będzie kolejne pokolenie, które w wśród nich wyrośnie. Portretom towarzyszy panteon wielkich i małych postaci – historyczne, literackie, mitologiczne czy filmowe, z kultury zarówno wysokiej jak i popularnej, wymienione licznie służą do zwizualizowania tego, jak wymienione postawy są obecne w kulturze od dawna. Programują nas.

Projektem HABITUS zabieram głos w dyskusji o konieczności dalszych zmian i zgadzam się z tezą, że kultura – tak wizualna, jak i językowa – kreuje rzeczywistość. Stąd potrzeba, by poprzez tę kulturę właśnie niezawodnie dostarczać jak najwięcej bodźców nacechowanych równościowo. Rezultat społeczny takiej przemiany będzie być niezwykle cenny. Nowy odrębny habitus.

Anna Nowokuńska-Maksymiuk

^1. Bourdieu, P. (1977). Outline of a Theory of Practice. Cambridge University Press.
^2. Bourdieu, P. (1993). The Field of Cultural Production: Essays on Art and Literature. Columbia University Press.

HABITUS / HABITI / HABITAT

W 1967 roku kanadyjsko-izraelski architekt Moshe Safdie zrealizował w Montrealu projekt zunifikowanego osiedla mieszkalnego nazwanego HABITAT 67. Składał się na niego kompleks ponad 350 żelbetowych kubików tworzących monumentalny gmach o skomplikowanej geometrycznej formie. Projekt ten trafił do historii architektury jako przykład głębokiej syntezy formy brutalistycznej zamkniętej w ramy architektury mieszkaniowej.

Anna Nowokuńska-Maksymiuk w projekcie HABITUS nie powołuje się na Safdiego (przynajmniej nie czyni tego oficjalnie). Jednak tytułem wystawy konstruuje kontekst, który każe mi patrzeć na wykonany przez nią cykl portretów właśnie poprzez jej architektoniczny kręgosłup. Jest przecież dyplomowaną architektką z dużą świadomością formy i konstrukcji właśnie. Jest też znakomitą projektantką graficzną, zaś jej bieżąca domena – wayfinding to w gruncie rzeczy graficzna synteza formy w postaci identyfikacji wizualnej na potrzeby architekturze mieszkaniowej. Zapytana o swój styl autorka sama mówi: Najbardziej ekscytującym dla mnie aspektem w projektowaniu jest wielowymiarowa synteza przekazu do postaci ikon. Ponadto dużą wagę przykładam do stosowanej typografii, do jej poprawnego dobierania i zarządzania nią tak, by swoją wizualną charakterystyką wspierała narrację projektu.

Czym jest więc projekt HABITUS? To cykl syntetycznych portretów-ikon, które w zunifikowanej formie ilustrują wybrane przez autorkę profile osobowościowe. Anna Nowokuńska-Maksymiuk posiłkując się łacińskim pojęciem habitus (określającym w uproszczeniu dominantę charakterologiczną) wybrała 15 abstraktów stanowiących wyznaczniki ludzkiej osobowości. Są pośród nich m.in.: wrażliwość, czułość, troskliwość, opiekuńczość, emocjonalność, empatyczność, siła, ambicja, asertywność, energiczność, rzeczowość, zaradność, niezależność, brawura. Autorka potraktowała je jako fundamenty, na których posadowiła filary w postaci bohaterów zaczerpniętych z popkultury, historii i literatury – będących najlepszą możliwą emanacją łacińskiego habiti. Dla każdego habiti autorka dopasowała kilkanaście przykładów. I tak na np. HABITUS – CZUŁY to: Billy Elliot, Augustus Waters, Don Tillman, Peeta Mellark, Samwell Tarly, Theo Decker, Leo Szewczyk, David Fisher, Gilbert Grape, Józef Wittlin. Tytułowych habitorum jest piętnaście, co w rezultacie dało listę stu sześćdziesięciu siedmiu (!) bohaterów. Wybrane nazwiska wskazują na erudycję oraz swobodę łączenia kultury wysokiej i popularnej. Na tej bazie powstało piętnaście portretów-ikon prezentowanych na wystawie. Całość silnie wpisuje się w zainteresowanie Anny Nowokuńskiej-Maksymiuk – projektantki syntezą treści w lapidarną, zunifikowaną formę. Zaś typografia pełni rolę legendy dla dociekliwego widza, który będzie chciał rozszyfrować ten intelektualno-graficzny rebus.

I na koniec szybki powrót do Montrealu i projektu HABITAT 67. Tak jak Moshe Safdie zaprosił nas do labiryntu kilkuset zmultiplikowanych kubików tworząc konstrukcyjny konglomerat form, tak i Anna Nowokuńska-Maksymiuk zaprasza do labiryntu skojarzeń, gdzie spośród prawie dwustu bohaterów stworzyła syntetyczny i lapidarny cykl ilustracyjny. Niech każdy z nas zatem znajdzie swój HABITUS i zmierzy się z wybraną przez autorkę emanacją własnej osobowości.

Piotr Janowczyk