Zenon Balcer: Immersja
Wystawy indywidualne w Polsce /SZTUKA W KRAINIE TECHNOLOGII ALBO IMMERSJA
W całej historii ludzkości sztuka i technika wchodziły w interakcje wszędzie i na wiele sposobów. Są obszary, w których to sztuka wpływa na technologię i produkcję, a także obszary, w których proces takiej interakcji wygląda bardziej niż naturalnie. Przykładem niech będzie projektowanie i architektura. Z faktu, że technologia i sztuka są w ciągłym rozwoju, ich interakcja zawsze pozostaje dynamiczna.
Historycy sztuki wyróżniają kilka okresów w historii, w których charakter takiej interakcji zmienił się jakościowo. Ostatni okres to błyskawiczna reakcja i refleksja środowiska artystycznego na wydarzenia technologiczne i ich znaczenie w procesie twórczym. Tak jest w przypadku wykorzystania określonych technologii do tworzenia nowych form sztuki.
Sztuka zawsze jest formą twórczości, sposobem duchowej samorealizacji artysty poprzez zmysłowe i ekspresyjne środki, współczesne technologie mogą zaś te środki zintensyfikować i zaoferować ich nową wartość. Specyfika procesu twórczego polega na niepodzielności jego subiektywno-obiektywnych uwarunkowań. Powstające w wyniku twórczości określonego podmiotu dzieło sztuki w swoim bycie nabiera charakteru transpersonalnego. A poprzez technologie cyfrowe również powszechnie dostępnego.
Sztuka jest procesem twórczego rozumienia bytu we wszystkich jego przejawach. Świat, realny i nierealny, poprzez sztukę staje się osiągalną rzeczywistością. Siła duchowej przemiany środków wyrazu w sztukach wizualnych poprzez technologiczny postęp osiąga wymiar globalny. Różnorodność barw lub linii, plam i pojemnych form osiągalnych tylko dzięki cyfrowej progresji niejako wizualnie materializuje dotychczasowe doświadczenia twórców, a strumień podświadomych informacji wydobywający się spod ręki artysty krąży dzięki globalnej sieci w umysłach odbiorców kontemplujących dzieło mistrza w każdym zakątku świata.
Technologie cyfrowe są dziś obecne niemal we wszystkich sferach działalności człowieka. Co więcej, oczywistym jest, że to właśnie rozwój współczesnych technologii zdeterminował wejście ludzkości na nowy etap rozwoju, który nazwać można zarówno postindustrialnym jak i informacyjnym. Nowoczesne technologie dyktują dziś rozwój wszystkich dziedzin ludzkiej wiedzy i aktywności. Tym zmianom nie mogła się oprzeć i sztuka we wszelkich jej przejawach.
Wpływ zmian technologicznych na sztukę jest procesem uniwersalnym. Nowe wynalazki wpływały na twórcze możliwości artystów, a zarazem na estetyczne oddziaływanie ich dzieł na odbiorców. Odkrycia w dziedzinach tak od sztuki odległych jak fizyka czy chemia powoływały do życia nowe obszary aktywności artystycznej, a doskonalenie możliwości technicznych pozwalało urzeczywistnić niespotykane dotąd fantazje twórców.
Niemniej jednak aż do XX wieku, który często nazywany jest „epoką kina”, innowacje te bywały przyjmowane przez ówczesną myśl artystyczno-filozoficzną dość chłodno, by wspomnieć kontrowersje, które z końcem XIX wieku wywołało odkrycie fotografii. Charles Baudelaire napisał wówczas, że „techniczne sztuczki, wdzierając się do sztuki, stają się jej śmiertelnymi wrogami”. Negatywny stosunek Baudelaire’a do techniki w sztuce wynikał z przekonania, że stosowanie środków technicznych nieuchronnie prowadzi do osłabienia ducha twórczego, spadku aktywności twórczej, a ostatecznie do śmierci sztuki. Podobne stanowisko zajmowało wielu innych filozofów i krytyków sztuki. Choć z kolei futuryści twierdzili, że „żywotna jest tylko ta sztuka, która czerpie swoje składniki z otoczenia. Jak nasi przodkowie czerpali materię swej sztuki z atmosfery religijnej, w której tkwiły ich dusze, tak my powinniśmy brać natchnienie z dotykalnych cudów współczesnego życia, z żelaznej sieci zawrotnych szybkości, która oplata Ziemię, z transatlantyków, z pancerników, z cudownych lotów, które prują niebo, ze ślepej odwagi podwodnych żeglarzy, z zaciętej walki o podbój nieznanego”.
Konstruktywnie podszedł zaś do problemu wpływu technologii na sztukę Walter Benjamin. W 1936 roku w eseju Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej napisał: „spór, jaki toczyło malarstwo i fotografia przez cały wiek XIX o wartość estetyczną ich dzieł, dziś sprawia wrażenie niejasnej i wprowadzającej w błąd materii” i podkreśla, że bardziej adekwatne byłoby postawienie pytania nie o to, czy fotografia jest sztuką, ale o to, jak bardzo zmieniła się sama sztuka wraz z wynalezieniem fotografii.
Podejście zaproponowane przez Benjamina wydaje się być najbardziej przejrzystym dla wyjaśnienia statusu i roli sztuki cyfrowej we współczesnej kulturze. W związku z tym problem ten należy rozpatrywać w aspekcie tego, jak zmieniły się sztuki plastyczne wraz z upowszechnieniem się technologii cyfrowych.
Przede wszystkim sztuka, w tym sztuki piękne, wkroczyła w zupełnie nową rzeczywistość – wirtualną. Sam termin „rzeczywistość wirtualna” zawiera pewną wewnętrzną sprzeczność, ale ta sprzeczność jest kluczowa dla zrozumienia znaczenia tego, co się dzieje: technologie komputerowe pozwalają człowiekowi kształtować rzeczywistość, która rozwija się zgodnie z prawami zasadniczo odmiennymi od tych, które determinują „prawdziwą” rzeczywistość, w której wiele tradycyjnych, w tym estetycznych, zasad po prostu nie ma zastosowania.
Problem wykorzystania technologii cyfrowych w sztuce jest współczesną kontynuacją kwestii relacji między sztuką a technologią, która w mniejszym lub większym stopniu niepokoi prawie wszystkich filozofów sztuki i historyków sztuki od czasu pojawienia się możliwości reprodukcji technicznej dzieł sztuki.
Nowoczesne technologie, nawiązanie do fotografii i obrazu filmowego to te elementy, które wykorzystuje w swej twórczości Zenon Balcer, artysta na wskroś nowoczesny, dla którego wirtualna rzeczywistość jest twórczą formą dialogu z widzem, od którego artysta oczekuje zanurzenia się, immersji w wykreowanym przez siebie świecie zmysłowych doznań.
Jarosław Tondera
CYKL „IMMERSJA” to odpowiedź na poszukiwanie nowych i nieoczywistych sposobów zobrazowania tego, co dostrzegam w naturze. Przenosząc odbiorcę z realnego i rozpoznawalnego świata, do nieoczekiwanej i abstrakcyjnej krainy pełnej niedopowiedzeń, staram się zwrócić uwagę na coś głębszego – na sferę emocji i uczuć bez których nie ma możliwości mówienia o pełnym spektrum doznań. Stwarzam sytuację, w której widz jest zachęcany do porzucenia bezpiecznej pozycji obserwatora i stania się bezpośrednim uczestnikiem dzieła. Ograniczając skalę barw, wprowadzam widza w stan niepewności. Zestawiając ciemne obszary z jasnymi, rozmytymi elementami zatracam granicę pomiędzy tym co jest fizyczne a co niematerialne. Odbiorca nie tylko ma możliwość subiektywnego oglądu nowej sfery, ale całkowicie „zanurza się” w alternatywny, wykreowany świat. Immersja ta skłania widza do porzucenia własnej fizyczności i stania się jednością z otaczającą go nową, magiczną rzeczywistością. Poczucie całkowitego wniknięcia w świat prezentowany na nieruchomej płaszczyźnie stało się możliwe dzięki wykorzystaniu doświadczeń uzyskanych podczas tworzenia prac bazujących na klasycznych technikach graficznych oraz połączeniu ich z możliwościami oferowanymi przez komputery. Biorąc pod uwagę ogromny potencjał twórczy, jaki istnieje w technologii cyfrowej, dążę do tego, aby nie była ona tylko narzędziem ułatwiającym pracę, ale stanowiła integralną część całości, tworząc pomost między artystą, pomysłem a odbiorcą. Tworząc grafiki w oparciu o multiplikację ujęć fotograficznych, podkreślam informacje o zmianach w formie obiektu rejestrowanego z wielu pozycji. Ukazując różne etapy przemiany, buduję specyficzne połączenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
Zenon Balcer
